علی رغم ریزش های اجتماعی ، مصادیق رویش ها هم در مقطع تاریخی صدر اسلام کم نبوده است از جمله ی آنان می توان به برخی شخصیت ها و صحابه ی بزرگ امام علی(علیه السلام ) اشاره کرد: مالک اشتر ، عقیل بن ابی طالب ، عثمان بن حنیف، عمار بن یاسر ، مقداد ، ابوذر ، سلمان فارسی ، عبدالله و عبیدالله بن عباس ، سعید بن نمران ( حاکم یمن) ، محمد بن ابی بکر ، عمر و بن حمق ، عدی بن حاتم ، میثم تمار ، حسان بن حسان ، قیس بن سعد ، ابن تیهان یا ذوالشهادتین ، هاشم مرقال ، زید بن صوحان عبدی ، خبّاب بن ارت ، هاشم بن عتبه و ... رهبر معظم انقلاب ( مدظله العالی ) این چنین به بحث و رویش ها اشاره نموده اند : «... رویش ، عبدالله بن عباس ، محمّد بن ابی بکر است ، مالک اشتر است ، میثم تمار است . این ها رویش های جدیدند. این ها که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) نبودند ، این ها در همان دوره ی غربت اسلام روییدند، این ها نهال های تازه اند ... شما ببینید ، یک مالک اشتر در همه ی تاریخ اسلام ، چه قدر مؤثر است...
امیرالمؤمنین (علیه السلام ) هر جا در میدان های جنگ احتیاج به زبان داشت ، عبدالله بن عباس می رفت و هر جا احتیاج به شمشیر داشت ، مالک اشتر بود ، ... مثل این رجال نه یکی نه ده تا ، نه هزار تا ، هزاران نفر بودند ...»(1) اینک به جلوه هایی از رویش ها در دیدگاه نهج البلاغه اشاره می نماییم تا از خلال ذکر سیمای مجاهدان راه خدا ، به الگوهای جاودانه ای دست یابیم که برای همه ی عصرها و نسل ها اسوه هایی ماندگار به حساب می آیند.

مالک اشتر ؛ مصداق رویشی عظیم

حضرت امیر (علیه السلام ) در نامه ها ، خطبه ها و حکمت های متعدّد ،ویژگی ها و ارزش های والای مالک اشتر را برشمرده و به نقش الگویی این شخصیت بزرگ اشاره فرموده اند . از جمله :
- بنده ی سرافراز خداوند ( بعثت الیکم عبداً من عباد الله ).
- در روز های وحشتناک ، هوشیار( لاینام ایّام الخوف).
- خستگی ناپذیر در برابر دشمن.( و لا ینکل عن الاعداء ساعات الروع).
- سخت و مقاوم در برابر دشمن( اشدّ عی الفجّار من حریق النّار).
- برخوردار از ولایت و رهبری( و اطیعوا امره فیما طابق الحقّ).
- شمشیری از شمشیرهای خدا( فانّه سیف من سیوف الله).
- مبارز سستی ناپذیر (لا کلیل الظبّه).
- دارای ضربه ها و حملات کوبنده ( و لا نابی الضّریبة ).
- برخوردار از مدیریت نظامی (فان امرکم ان تنفروا فانفروا).
- تسلیم اوامر رهبری( فانه لایقدم و لا یحجم).
- ناصح و خیرخواه مردم( و قد آثرتکم به علی نفسی لنصیحة لکم...).
- سخت گیر و توانا در برابر دشمنان( و شدّة شکیمته علی عدوکم).(2)
- ممتاز در میان یاران ( و الله لو کان جبلاً لکان قتدا).
- سازش ناپذیر( و لو کان حجراً لکان صلداً).
- دارای شخصیت برتر ( لا یرتقیه الحافر).
- دارای ارزش های دست نایافتنی ( و لا یوفی علیه الطائر).(3)
- راست کننده ی کجی ها(فلقد قوم الاود ).
- درمان کننده ی دردها ( و داوی العمد).
- برپا دارنده ی سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) ( و اقام السنّة).
- پشت کننده بر فتنه ها ( و خلّف الفتنة).
- پرهیز کننده از آلودگی ها ( ذهب نقّی الثوب).
- پرهیز کننده از زشتی ها( قلیل العیب).
- پیشگام در انجام نیکی ها ( اصاب خیرها).
- رهایی یافته از بدی ها ( و سبق شرّها).
- اطاعت کننده خدا( ادّی الی الله طاعته).
- بیم ناک از مجازات الهی(و اتّقا بحقّه ).
- سرگردانی مردم مصر بعد از مرگش ( رحل و ترکهم فی طرق).(4)
- شایسته ی فرماندهی ( و قد امرت علیکما).
- در امر فرماندهی ، مدیر و مدبّر( و قد امرت علیکما فاسمعاً له و اطیعاً).
- پناهگاه مطمئن برای نیروها( و قد... و اجعلاه درعا و مجنّا).
- شجاعت و جسارت در جنگ ( فانه ممن لا یخاف و هنه).
- دور بودن از لغزش ها و خطاها( فانه ممن ... و لا سقطته).
- برخوردار از قاطعیت ( و لا بطؤه عمّا الاسراع الیه احزم).
- بهره مند از شناخت لازم ( و لا اسراعه الی ما البطء عنه امثل).(5)
- ناصح و خیراندیش برای اسلام و رهبر( کان رجلاً لنا ناصحاً).
- سخت گیر و کوبنده نسبت به دشمنان اسلام ( و علی عدوّنا شدیداً ناقما).
- مشمول دعای رهبر ( فرحمه الله).
- بهره مند از خشنودی امام (علیه السلام ) ( و نحن عنه راضون).
- بهره مند از پاداش های الهی ( اولاه الله رضوانه).(6)

سیمای مجاهدان راه خدا در آینه ی شخصیّت ابوذر

ویژگی های شخصیّتی که امام علی (علیه السلام ) در نهج البلاغه بر می شمارد ، شخصیّت این صحابه ی بزرگ را به خوبی ترسیم می کند که می تواند اسوه ی مجاهدان راه خدا در همه ی ادوار تاریخ باشد:
- در راه خدا خشم می کند( یا اباذر انک غضبت الله).
- امیدوار به خداوند است ( فارج من غضبت له).
- ترساننده ی دنیا پرستان است ( ان القوم خافوک علی دنیاهم)
- غیرتمند دین دار است(و خفتهم علی دینک).
- پرهیز از دنیای دنیاطلبان دارد( فاترک فی ایدیهم).
- سود برنده در آخرت است( و ستعلم من الرّابع غداً).
- مورد غبطه ی بهشتیان است(و الاکثر حسداً).
- بی از هدایای دشمنان است(و ما اغناک عمّا منعوک).
- با غیر حق انس و الفت نمی گیرد( لا یؤنسّنک الاّ الحق).
- وحشت دارد از باطل گرایی ( و لا یوحشنک الا الباطل).
- با دنیا پرستان ترک دوستی می کند.( فلو قبلت دنیاهم لا حبّوک).
- با دنیا پرستان هم کاری نمی کند( و لو قرضت منها لأمنوک).(7)

محمّد بن ابی بکر ؛ مصداق رویش غریبانه

امیرالمؤمنین (علیه السلام ) دو ویژگی شخصیّتی مهم را برای او بر می شمارد که اگر به خصوصیات دیگرش هم اشاره نمی فرمود ، در معرفی این صحابی بزرگ کفایت می کردند.
طبق فرموده ی حضرت ، او :
- مورد محبّت و اعتماد امام (علیه السلام ) بود( و لقد کان الی حبیباً).
- تربیت شده ی امام (علیه السلام) بود ( و کان لی ربیباً).(8)
فضایل دیگر محمّد بن ابی بکر عبارتند از:
- در حکومت مصر نقش کلیدی داشت ( حزننا علیه علی قدر سرورهم به).
- دشمن سرسخت شامیان بود(الا انهم نقضوا بغیضاً).
- دوستی وفادار برای امام (علیه السلام ) بود (و نقصنا حبیباً).
- امام (علیه السلام ) در شهادتش اندوهناک شد(ان حزننا علیه).
- معاویه از مرگ او شادمان شد(علی قدر سرورهم به ...).(9)
- رسیدن به مقام شهادت که برای او فضیلتی بزرگ محسوب می شود .( و محمد بن ابی بکر قد استشهد ).
- فرزندی دلسوز و خیراندیش برای امام (علیه السلام ) بود( ولداً ناصحان).
- کارگزاری تلاش گر و رنج دیده بود( و عاملاً کادحاً).
- شمشیری برنده و قاطع برای اسلام بود( و سیفاً قاطعان).
- سدّی استوار و بازدارنده در برابر دشمن به حساب می آمد( و رکناً دافعاً).(10)

عبدالله بن خبّاب بن ارت ؛ مهاجری عاشق

وی که از صحابه ، برجسته امام علی (علیه السلام ) بود ، مورد بغض و کینه ی خوارج قرار گرفت و از آن جا که حضرت او را پس از جریان حکمیت بر حق دانسته بود ، او را مستحقّ مرگ دانستند و در کنار نهری سر بریدند و سپس همسر و جنینش را کشتند. در تاریخ است که در همین زمان خرمایی از درخت افتاد و یکی از خوارج آن را به دهان گرفت و دیگری او را به خاطر عدم پرداخت مبلغ آن نهی کرد . او نیز خرما را از دهانش بیرون انداخت که نکند مرتکب گناهی شده باشد! چون خبر شهادت این صحابی وفادار ، به حضرت رسید ، امام (علیه السلام ) سفیری نزد خوارج فرستاد که متأسفانه او را هم کشتند.(11)
حضرت امیر (علیه السلام ) در نهج البلاغه ویژگی های شخصیتی او را این چنین بر می شمارد:
- با میل و رغبت اسلام آورد ( یرحم الله خبّاب بن ارت فلقد اسلم راغباً).
- هجرتی عاشقانه در راه خدا داشت( و هاجر طائعاً).
- دارای ملکه ی قناعت و خودکفایی بود( و قنع بالکفاف).
- از خدا خشنود بود( و رضی عن الله).
- زندگی سراسر مجاهدانه ای داشت( و عاش مجاهداً).(12)
در جای دیگری نیز حضرت به ویژگی های رویش ها و الگوهای ایثار طلبی اشاره می فرمایند: « ... دریغا از برادرانم که قرآن را خواندند و بر اساس آن قضاوت کردند . در واجبات الهی اندیشه کرده و آن ها را برپا داشتند. سنت های الهی را زنده و بدعت ها را نابود کردند . دعوت جهاد را پذیرفته و به رهبر خود اطمینان داشته و از او پیروی کردند ...»(13)

حجر بن عدی ؛ رویشی غریبانه در عصر امام حسن(علیه السلام)

چنان که از منابع تاریخی این دوره بر می آید ، علی رغم ریزش های قابل توجّهی که در دوران امام حسن(علیه السلام ) واقع شد ، رویش های عظیمی نیز نهضت اسلامی را حفظ و تداوم بخشید . امام حسین (علیه السلام ) در نامه ای به معاویه به ویژگی های شخصیّتی حجر و یارانش می پردازد که عظمت وجودی این صحابی بزرگ را به خوبی آشکار می سازد.
امام حسین (علیه السلام ) در نامه اش به معاویه می فرماید: « آیا تو قاتل حجر بن عدی و یارانش نبودی ؟ قاتل کسانی که همه از :
- نماز گزاران و پرستندگان خداوند بودند .
- کسانی که بدعت ها را ناروا شمرده و با آن سخت مبارزه می کردند.
- کارشان امر به معروف و نهی از منکر بود.(14)

پی نوشت ها :

1- رهبر معظم انقلاب( مدظله العالی): سخنرانی مورخ 27/9/78.
2- نهج البلاغه : ترجمه دشتی ، نامه ی 38.
3- همان : حکمت 443.
4- نهج البلاغه : ترجمه دشتی ، خطبه ی 228.
5- همان : نامه ی 13.
6- همان : نامه ی 34.
7- نهج البلاغه : ترجمه دشتی ، خطبه ی 130.
8- نهج البلاغه : ترجمه دشتی ، خطبه 68.
9- همان : حکمت 325.
10- همان : نامه 35.
11- طبری: تاریخ الرسل و الملوک ، ... ، ج4 ، صفحات 609 و 610.
12- نهج ابلاغه : ترجمه دشتی ، حکمت 43.
13- همان : خطبه 182.
14- دینوری ، ابن قتیبه : الامامة و السیاسة ، طبع 3 ، قاهره ، مکتبة مصطفی البابی الحلبی ، 1382 هـ ق ، جلد 1 ، ص180.